Kobieta w czepku trzymająca dziecko w objęciach.

Jak powinien wyglądać pierwszy kontakt po cięciu cesarskim?

Aktualizacja: marzec 2023

Pierwszy kontakt po cesarskim cięciu

Światowa Organizacja Zdrowia zaleca, aby po cięciu cesarskim przeprowadzonym zarówno w znieczuleniu przewodowym (znieczulenie podpajęczynówkowe, rzadziej – zewnątrzoponowe), jak i ogólnym, zastosować kontakt „ciało-do-ciała” (ang skin-to-skin, STS), tak szybko, jak tylko będzie to możliwe (World Health Organization, UNICEF Baby-friendly Hospital Initiative: Revised, Updated and Expanded for Integrated Care, 2009).

Optymalny czas rozpoczęcia pierwszego kontaktu

Najkorzystniejsze jest, gdy taki kontakt wystąpi w okresie do dwóch godzin po porodzie. Matka musi być zdolna do świadomego kontaktu z dzieckiem i reagowania na jego potrzeby, oraz powinna otrzymać pomoc personelu w trakcie pierwszego kontaktu. Już na sali porodowej po oględzinach dziecka matka znieczulana przewodowo powinna mieć możliwość przywitania się z dzieckiem, przyjrzenia się noworodkowi, przytulenia swojego policzka do jego policzka. Optymalnie wczesny kontakt u kobiety znieczulanej przewodowo powinien rozpocząć się jeszcze na sali operacyjnej i trwać nieprzerwanie (co najmniej 1 godzinę) do zakończenia pierwszego karmienia. Pomimo, iż w większości przypadków dość trudno jest przeprowadzić w warunkach sali operacyjnej pełen pierwszy kontakt, czyli pozostawić dziecko w kontakcie „ciała do ciała” z matką, istnieją placówki, gdzie jest to umożliwiane. Często jednak procedura ta musi być ograniczona ze względów praktycznych i medycznych.

Temperatura noworodka

Niegdyś uważano, że dziecko po cięciu cesarskim nie jest gotowe do pierwszego kontaktu „ciało do ciała” z matką, co wynika z dużego ryzyka wystąpienia hipotermii. Również możliwa hipotermia u matki stanowiła obawy praktyków. Obecnie dysponujemy badaniami pokazującymi, że zastosowanie kontaktu STS może być nawet działaniem zapobiegającym hipotermii u dzieci po cięciu cesarskim, jednakże trzeba mieć na uwadze, że badania te nie są dość liczne i obejmują nieduże grupy badanych. Dodatkowo rozważane jest wprowadzanie działań mających na celu aktywne ogrzewanie matki i dziecka podczas pierwszego kontaktu STS po cięciu cesarskim.

W badaniu Huang (2006) porównywano temperaturę ciała noworodków po cesarskim cięciu (nagich, z wyjątkiem małej pieluchy, przykrytych kocykiem), położonych na klatce piersiowej matki, z temperaturą ciała dzieci, oddanych pod rutynową opiekę personelu (ubranych, położonych w łóżeczku). Średnia temperatura w grupie STS była nieco wyższa niż w grupie kontrolnej (36,29 stopni C vs. 36,22 stopni C, p=.044). Po czterech godzinach 97,43% noworodków z grupy STS osiągnęło normalną temperaturę ciała, w porównaniu z 82,05% w grupie ogrzewanej pod promiennikiem. Również badania Gouchon i wsp (2010) potwierdziły, że w porównaniu z noworodkami, które otrzymały rutynową opiekę, noworodki z grupy STS po cesarskim cięciu nie były zagrożone hipotermią. Średnie temperatury ciała dzieci z obu grup były niemal identyczne: po 30 min, 36,1 ° C w obu grupach, a po 120 min, 36,2 ° C u dzieci pozostających w kontakcie „ciało do ciała”, w porównaniu do 36,4 ° C u dzieci w grupie kontrolnej (brak istotnych różnic). Średnie temperatury w obu grupach były niemal identyczne: po 30 min 36,1°C dla obu grup (±0,4°C dla STS i ±0,5°C dla grupy kontrolnej), a po 120 min 36,2°C ± 0,3°C dla STS wobec 36,4°C ± 0,7°C dla grupy kontrolnej (brak istotnych różnic).

Badanie Horn i wsp pokazało, że aktywne ogrzewanie matek i noworodków wymuszonym powietrzem bezpośrednio po porodzie cesarskim zmniejsza częstość występowania hipotermii noworodkowej i matczynej oraz drżenia matki, a także zwiększa komfort matki (Horn et al., 2014)

Pierwszy kontakt, a korzyści dla matek

Matki mające szansę przeżycia pierwszego kontaktu „ciało do ciała” po porodzie cięciem cesarskim wyrażały duże zadowolenie z przeprowadzonej interwencji (Gouchon et al., 2010). Badania Armbrust i wsp. (2016) z udziałem 205 kobiet rodzących operacyjnie wykazały, że doświadczenia rodzicielskie związane z cięciem cesarskim były istotnie wyższe w grupie, która miała z dzieckiem kontakt STS (P<0,05). Finigan & Davies (2004) wykazali, że natychmiastowy lub wczesny kontakt STS pomagał matkom poczuć natychmiastową więź z noworodkiem. W innych badaniach, komentarze kobiet ujawniły, że natychmiastowy lub wczesny kontakt STS po cesarskim cięciu pomógł im poczuć bliskość z noworodkiem (Nolan & Lawrence 2009; Gouchon et al. 2010; Hung & Berg 2011).

Kwestia odczuwania bólu przez matki po cięciu cesarskim także została zbadana. Nolan i Lawrence (2009) rejestrowali oceny bólu kobiet przy użyciu numerycznej skali oceny bólu 0-10 i porównali grupę ze wczesnym kontaktem STS lub bez takiego kontaktu w 1, 2 i 4 godzinie po porodzie. Kobiety z grupy wczesnego kontaktu STS zgłaszały niższe oceny bólu we wszystkich punktach czasowych po porodzie; jednak ogólna różnica między grupami nie była istotna statystycznie  (P = 0,493), co może wynikać z małej grupy badanej (Nolan & Lawrence 2009).  Badania Hung i Berg (2011) oraz  Crenshaw i wsp. (2012) sugerują również, że satysfakcja z kontaktu STS i skupienie na dziecku podczas tego kontaktu może odwracać uwagę kobiet od bólu.

U kobiety mających kontakt STS z noworodkiem po cięciu cesarskim odnotowano większą kurczliwość macicy po cięciu cesarskim (Pérez-Jiménez et al., 2023). Również poziom hemoglobiny w osoczu matki przy wypisie był istotnie wyższy. Wiązało się to z wyższym odsetkiem karmienia piersią, satysfakcją, poziomem komfortu oraz z mniejszym bólem zgłaszanym przez matki.

Pierwszy kontakt a korzyści dla dziecka

Schneider i wsp. (2017) stwierdzili, że noworodki, u których wykonano STS po porodzie drogą cięcia cesarskiego, miały istotnie niższe ryzyko przyjęcia na oddział intensywnej terapii noworodka (NICU) w porównaniu z noworodkami, u których nie wykonano pierwszego kontaktu (P=0,001).

Pierwszy kontakt a karmienie piersią

Obserwuje się korzystny wpływ pierwszego kontaktu po cięciu cesarskim na karmienie piersią. Kontakt STS zwiększa wskaźniki wczesnej inicjacji karmienia piersią i wyłącznego karmienia piersią w wieku 6 miesięcy noworodka zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (Stevens et al., 2014). Neuroendokrynne mechanizmy genezy laktacji pokazują, że bezpośrednie, cielesne spotkanie matki i dziecka po porodzie stanowi najbardziej skuteczny bodziec do produkcji pokarmu. To wyjaśnia również czemu w grupie dzieci kangurowanych przez ojców po cięciu cesarskim ten wpływ kangurowania na skuteczność karmienia piersią jest mniejszy (Guala et al., 2017).

Badania  Gouchon (2010) wykazały, że dzieci, które doświadczyły wczesnego kontaktu wcześniej przystawiały się do piersi (9 dzieci z grupy „wczesnego kontaktu” vs 4 dzieci z grupy kontrolnej po 30 min.). Więcej dzieci z grupy kontaktu „skóra do skóry” było karmione piersią (wyłącznie lub przeważnie wyłącznie) w dniu wypisu (13 dzieci z grupy „wczesnego kontaktu” vs 11 z grupy kontrolnej) i po 3 miesiącach od narodzin (11 dzieci z grupy „wczesnego kontaktu” vs 8 z grupy kontrolnej). Podobne wyniki przedstawili Armbrust i wsp (2016) oraz Guala i wsp. (2017) wykazując statystyczną zależność między kontaktem STS po cieciu cesarskim a wskaźnikami wyłącznego karmienia piersią oceniane w dniu wypisu oraz po trzech i sześciu miesiącach od porodu.

Badania potwierdziły bardziej korzystny wpływ na laktację w przypadku kangurowania przez matkę niż ojca po cc (Velandia et al., 2012)

Bariera w realizacji pierwszego kontaktu

Najczęściej pierwszemu kontaktowi na sali operacyjnej przeciwni są lekarze anestezjolodzy. Dziecko kładzione jest na klatce piersiowej matki, co utrudnia obserwację, choć nie czyni jej niemożliwą. W takich sytuacjach dobrze spełnia się inne rozwiązanie. Na czas zamykania powłok brzusznych po cięciu, dziecko przekazywane jest ojcu, aby to on nawiązał z nim pierwszy kontakt „ciało do ciała”. Badania pokazują, że stworzenie warunków do kangurowania i zachęcenie ojca do pozostania z nagim dzieckiem przytulonym do klatki piersiowej, wpływa pozytywnie na noworodka.

Pierwszy kontakt – kangurowanie u ojca

Zespół Kesrtin Erladnson wykazał, iż wczesny kontakt po cięciu cesarskim między ojcem a dzieckiem, powoduje obserwowane za pomocą skali NBAS zmiany w zachowaniu dziecka. Kontakt ten wpływa na zmniejszenie ilości płaczu noworodka. Dzieci, które doświadczyły kontaktu „ciało do ciała” z ojcem były lepiej „pocieszone”, to znaczy, że szybciej przestawały płakać, stawały się spokojniejsze, i osiągały stan senności szybciej, niż dzieci odkładane do łóżeczek. Autorzy badań konkludują, że ojciec może pozytywnie wpływać na zachowanie dziecka, szczególnie w zakresie zachowań przygotowujących do karmienia piersią (prefeeding behavior) w tym ważnym dla noworodka okresie i powinien być traktowany jako jego główny opiekun w trakcie separacji dziecka od matki (Erlandsson i wsp.  2007).

Pierwszy kontakt na sali pooperacyjnej

Po przewiezieniu kobiety z sali operacyjnej i przekazaniu jej pod opiekę personelu sali pooperacyjnej, gdy tylko jej stan na to pozwala, powinno się wdrożyć wczesny kontakt między matką a dzieckiem. Powinien on przebiegać podobnie do tego stosowanego po porodzie naturalnym. To znaczy dziecko powinno być rozebrane i przytulone do nagiego ciała matki, aby mogło swobodnie odszukać jej pierś i zacząć ssać (Oslislo A, Otffinowska A: Najważniejsza chwila w życiu. O pierwszym kontakcie matki z dzieckiem i możliwościach jego realizacji w placówkach położniczych w Polsce, Warszawa 2008). Kluczowym warunkiem jest zapewnienie stałej opieki (w tym głównie obserwacji) ze strony położnych sali pooperacyjnej. Należy pamiętać, że personel ma głównie stwarzać warunki do spontanicznego rozpoczęcia karmienia piersią, a nie dokonywać interwencji i na siłę nakładać dziecko na pierś matki.

 

dr hab. n. o zdr. Barbara Baranowska, prof. CMPK


fot. Paulina Splechta Birth Photography & Films, Florida, USA www.facebook.com/paulinasplechta/ www.instagram.com/psplechta_birthphotography/

Czytaj także: